10 pytań o naszej psychice, na które warto poznać odpowiedzi

Choroby psychiczne, podobnie jak wiele schorzeń somatycznych, nie zawsze są całkowicie uleczalne. Podobnie jak w przypadku cukrzycy czy nadciśnienia tętniczego, większość zaburzeń psychicznych można skutecznie kontrolować za pomocą odpowiednich leków, które pozwalają pacjentom funkcjonować w codziennym życiu. Wiele osób mylnie zakłada, że choroby psychiczne są nieuleczalne, co może prowadzić do stygmatyzacji i unikania leczenia. Ważne jest jednak, aby zrozumieć, że wiele zaburzeń można skutecznie zarządzać, a niektóre, jak reakcje na stres, mogą być nawet całkowicie wyleczone. Chcesz wiedzieć więcej o wątpliwościach dotyczących naszej psychiki? W takim celu zapoznaj się z poniższym FAQ o zdrowiu psychicznym:

1. Słyszałem/am, że choroby psychiczne są nieuleczalne, czy to prawda?

Choroby psychiczne co do zasady nie różnią się wiele od tzw. chorób somatycznych, czyli tych, które znamy najlepiej – jak nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, czy zapalenie zatok. Jedyna różnica polega na tym, iż dotyczą one innego narządu, jakim jest mózg. Większość chorób psychiatrycznych jest nieuleczalna – podobnie jak nadciśnienie tętnicze, czy cukrzyca. Niemniej jednak, analogicznie jak w przypadku przytoczonych chorób somatycznych, istnieją leki, których stałe stosowanie umożliwia prawidłowe funkcjonowanie w społeczeństwie. Oczywiście istnieją również choroby, które da się w pełni wyleczyć (tak jak przykładowe zapalenie zatok). Należą do nich na przykład różne formy reakcji na stres, które co prawda mogą przejść w formę przewlekłą, ale mogą również zostać w pełni wyleczone. Warto zaznaczyć, iż specyficzną grupą chorób w psychiatrii są uzależnienia, w których przebiegu podaje się leki, lecz nie są one przyjmowane w sposób stały. Zakłada się jednak, iż chory na zawsze pozostaje uzależnionym ze względu na ryzyko powrotu do nałogu. W przypadku problemów psychicznych związanych z ciężką traumą, kluczowym elementem jest wiedza o tym jak przepracować traumę oraz terapia traumy w ramach odpowiednio dobranych metod i technik leczenia.

2. Podobno schizofrenia jest chorobą ludzi młodych, czy będąc po „czterdziestce” nie zachoruję już na tę chorobę?

Prawdą jest, że schizofrenia najczęściej rozwija się u młodych ludzi – zazwyczaj do około 30 roku życia. Nie oznacza to jednak, iż osoba będąca w średnim lub starszym wieku nie może zachorować na schizofrenię. Co prawda zdarza się do stosunkowo rzadko, jednak jest to możliwe. Leczenie osób starszych ze schizofrenią przebiega dokładnie tak samo, jak u ludzi młodych. Warto jednak pamiętać, aby zgłosić przepisującemu je lekarzowi wszystkie używane przez siebie leki, aby uniknąć zbędnych działań ubocznych wynikających z niekorzystnego połączenia wielu leków.

3. Bliska mi osoba cierpi na jakąś chorobę psychiczną, a przynajmniej tak mi się wydaje… jednak osoba ta nie chce udać się do lekarza psychiatry, co mam zrobić?

Podstawową zasadą całej medycyny jest primum non nocere, a więc „po pierwsze nie szkodzić”. Przymuszenie takiej osoby do wizyty u psychiatry może przynieść odwrotny skutek, dlatego warto poszukać alternatywnej formy pomocy. Zazwyczaj dobrze jest zacząć od wizyty u psychologa, gdyż jest ona dużo mniej „stygmatyzująca” w różnych środowiskach. Jeśli jednak ta osoba nie chce zgodzić się nawet na wizytę u psychologa – wtedy warto przypatrzeć się dokładniej objawom chorobowym i ocenić, jak ta osoba radzi sobie w codziennym życiu. W przypadkach, kiedy zachowanie tej osoby zagraża zdrowiu i/lub życiu swojemu i/lub innych osób, warto zastanowić się nad hospitalizacją w oddziale psychiatrycznym (w takim wypadku nie jest potrzebna zgoda pacjenta). Warto jednak pamiętać, iż w niektórych przypadkach (np. otępienia starczego) takie postępowanie może pogorszyć stan chorego/chorej.

4. Czy choroby psychiczne są dziedziczne? Nie chciałabym przekazać choroby swojemu potomstwu…

Dokładne przyczyny większości chorób psychicznych nie są jeszcze do końca poznane, choć istnieją różne hipotezy, wyjaśniające etiologię różnych zaburzeń. W kwestii ich dziedziczenia podręczniki do psychiatrii nie dają jednoznacznej odpowiedzi. Prawdopodobnie kwestia ta wygląda podobnie jak w przypadku chorób somatycznych. Za przykład można tu podać cukrzycę, która dziedziczona jest (tylko i aż) w ok. 15%, a nadciśnienie tętnicze samo w sobie nie jest dziedziczne, jednak niektóre wady powodujące nadciśnienie już mogą być dziedziczne.

Podsumowując – choroby psychiczne mogą, ale nie muszą być dziedziczone. Z tego powodu obecność choroby psychicznej w bliskim otoczeniu (lub u danej osoby) nie powinna stanowić wykładnika ograniczającego posiadanie potomstwa.

5. W jakich okolicznościach można przyjąć pacjenta do szpitala psychiatrycznego bez jego zgody?

Dokładnie mówi o tym ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. (z późniejszymi poprawkami) o ochronie zdrowia psychicznego. Przyjęcie do oddziału psychiatrycznego bez zgody pacjenta regulują art. 23, 24 oraz 29 tejże ustawy. Zapisy artykułów 23 i 24 mówią o tym, iż do oddziału psychiatrycznego można przyjąć pacjenta bez zgody wtedy, gdy „zagraża [on] bezpośrednio własnemu życiu albo życiu lub zdrowiu innych osób”. Różnica między tymi artykułami polega na tym, iż pierwszy z nich dotyczy osób już zdiagnozowanych (chorych psychicznie), natomiast art. 24 dotyczy osób dotychczas niezdiagnozowanych. Ostatni z wymienionych zapisów ustawy dotyczy sytuacji, w której to osoba bliska zwraca się z prośbą do sądu opiekuńczego o umieszczenie pacjenta w oddziale psychiatrycznym. Według zapisów ustawy sąd może wydać takie postanowienie w dwóch sytuacjach – kiedy nieprzyjęcie do szpitala spowoduje pogorszenie stanu psychicznego oraz kiedy osoba nie potrafi zaspokajać swoich potrzeb życiowych, a leczenie w szpitalu przyniesie poprawę.

6. Bliska mi osoba jest uzależniona. Czy mogę zmusić ją do hospitalizacji w dowolnym oddziale psychiatrycznym?

Odpowiadając na to pytanie, należy poruszyć dwie odrębne kwestie. Po pierwsze, osoby uzależnionej od substancji psychoaktywnych nigdy nie wolno zmuszać do leczenia, gdyż takie leczenie nie przyniesie oczekiwanych skutków i będzie stratą czasu zarówno dla pacjenta, jak i lekarza. Z tego powodu bardzo ważna jest praca z taką osobą i odpowiednie wytłumaczenie potrzeby hospitalizacji i poprawy swojego stanu zdrowia w zakresie uzależnienia. Dopiero kiedy osoba uzależniona wyrazi chęć podjęcia terapii – można zacząć podejmować stosowne kroki w celu umieszczenia jej w odpowiednim oddziale szpitalnym.

Po drugie, nie każdy oddział psychiatryczny prowadzi leczenie osób uzależnionych. Warto zaznaczyć, iż mowa tutaj o leczeniu uzależnień, a nie powikłań po nadużyciu (tzw. zespole odstawiennym). Wspomniany zespół odstawienny jest stanem zagrożenia zdrowia i/lub życia i taki zostanie poddany hospitalizacji na każdym oddziale psychiatrycznym. Jak już wspomniano wcześniej, nie każdy oddział prowadzi jednak terapię odwykową mającą na celu zaprzestanie używania substancji przez osobę uzależnioną. W wyżej opisanym przypadku należy poszukać stosownego ośrodka, który prowadzi oddział lub pododdział detoksykacji.

7. Słyszałem/am, że w oddziałach psychiatrycznych można palić papierosy bez żadnych ograniczeń, czy to prawda?

Prawdą jest, że w oddziałach psychiatrycznych zawsze są wydzielone specjalne pomieszczenia, palarnie, gdzie pacjenci mogą palić papierosy. Jest to związane ze specyfiką oddziału oraz faktem, iż takie rozwiązanie sprzyja hospitalizacji pacjentów uzależnionych od tytoniu, którzy mieliby opory przed przyjściem do szpitala z uwagi na zakaz palenia.

8. Podejrzewam u mojego dziecka rozwój zaburzeń psychicznych, gdzie powinnam/powinienem się zgłosić?

Niestety, specjalistów psychiatrii dzieci i młodzieży jest bardzo mało, co sprawia, iż terminy wizyt do nich są zazwyczaj bardzo odległe. Warto zaznaczyć, iż specjaliści psychiatrii dla osób dorosłych nie mają odpowiednich kompetencji do pomocy dzieciom. Z tego względu nie powinno się korzystać z ich pomocy w przypadku dzieci i młodzieży poniżej co najmniej 16 roku życia. Wynika to z faktu, iż schorzenia psychiczne dzieci są niejednokrotnie całkowicie odrębne niż u dorosłych. Za przykład można tu podać autyzm, zespół Aspergera, czy innego typu zaburzenia rozwojowe – których nie obserwuje się u dorosłych lub przebiegają one w zupełnie innej formie. W przypadku braku dostępu do specjalisty psychiatrii dzieci i młodzieży warto zgłosić się do psychologa pracującego z dziećmi. Psycholog powinien przeprowadzić badanie psychologiczne, na podstawie którego wyda swoją opinię dotyczącą dalszego postępowania z młodym pacjentem.

9. Rozważam wizytę u psychoterapeuty… słyszałam/em, że istnieje kilka nurtów psychoterapii, który będzie dla mnie najlepszy?

To prawda, w dzisiejszej psychoterapii można wyróżnić kilka uznanych nurtów. Oczywiście nie ma jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, który z nich jest najlepszy. Wszystko bowiem zależy od charakteru osoby, rodzaju problemu, z jakim się zgłasza i jej sposobu komunikacji z otoczeniem. Najlepsi psychoterapeuci korzystają z różnych nurtów i potrafią dostosować swoją terapię do potrzeb pacjenta. Niemniej jednak każdy z nich ma swój „ulubiony” nurt. Dwoma najprężniej rozwijającymi się nurtami są nurt psychodynamiczny i behawioralno-poznawczy. Obydwa z nich są bardzo ciekawe i opierają się na odmiennych założeniach, o których zapewne będzie można przeczytać na naszym portalu. Przedstawiając je w skrócie, można powiedzieć, iż pierwszy z nich (psychodynamiczny) jest oparty w dużej mierze na freudowskiej psychoanalizie i polega na wielu rozmowach z pacjentem i analizie wielu różnych przeżyć/sytuacji. Niemalże jego przeciwieństwem jest nurt behawioralno-poznawczy, którego szkoła wyznaje zasadę, według której wszelkich zachowań i reakcji człowiek jest w stanie się wyuczyć. To właśnie na tej podstawie prowadzone są terapie – na dążeniu do wyuczenia się „lepszych” lub „bardziej prawidłowych” reakcji i zastąpienia nimi dotychczasowych.

10. Czy zawsze obniżony nastrój jest równoznaczny z depresją?

Oczywiście, że nie! Co nie oznacza, iż obniżony nastrój nie jest jednym z głównych objawów depresji. Niemniej jednak oprócz obniżonego nastroju przez większą część dnia chory lub chora muszą spełniać jeszcze co najmniej 4 z 8 kolejnych zaburzeń, wśród których można znaleźć: 

• znaczne zmniejszenie zainteresowań lub brak odczuwania przyjemności z czynności, które wcześniej przynosiły radość, 
• znaczący (bez uchwytnej przyczyny) spadek masy ciała, 
• bezsenność lub nadmierna senność, 
• pobudzenie lub spowolnienie ruchowe, 
• poczucie braku energii, 
• poczucie braku własnej wartości lub nieadekwatne poczucie winy, 
• zmniejszona zdolność myślenia lub koncentracji,
• nawracające myśli o śmierci lub samobójstwie. 

Warto pamiętać o tym, abyśmy nie szukali na siłę sami u siebie tych objawów. Jeśli czujemy, że coś jest „nie tak”, zawsze warto zgłosić się w celu profesjonalnej porady do lekarza psychiatry lub psychologa, który w razie potrzeby pokieruje do stosownego lekarza.

Podsumowanie

Choroby psychiczne, podobnie jak choroby somatyczne, mogą być przewlekłe i nieuleczalne, ale możliwe do skutecznego zarządzania za pomocą odpowiedniego leczenia. Przykładem mogą być zaburzenia takie jak schizofrenia czy depresja, które wymagają długotrwałego wsparcia farmakologicznego i terapeutycznego. Niemniej, niektóre zaburzenia, jak różne formy reakcji na stres, mogą być całkowicie wyleczone. Istnieją także specyficzne grupy, jak uzależnienia, gdzie leczenie nie jest stałe, ale osoba pozostaje w grupie ryzyka. Choroby psychiczne mogą mieć komponent dziedziczny, lecz nie oznacza to, że na pewno przekażemy je potomstwu. W przypadku pogorszenia stanu zdrowia bliskiej osoby, warto rozważyć wizytę u psychologa lub, w skrajnych sytuacjach, hospitalizację bez zgody pacjenta. Odpowiednie wsparcie i leczenie mogą znacząco poprawić jakość życia osób zmagających się z chorobami psychicznymi.

Od redakcji:

Informacje o tematyce medycznej prezentowane w artykule mają charakter poglądowy, nie mogące zastąpić profesjonalnej porady lekarskiej. W tym celu należy udać się do lekarza internisty lub lekarza o konkretnej specjalizacji. Artykuł ma charakter informacyjny – w razie problemów ze zdrowiem nie wahaj się w podjęciu decyzji o konsultacji lekarskiej.

źródła informacji:

• [1] Gałecki P., Szulc A., Psychiatria, Edra Urban & Partner, Wrocław 2018 s. 135-156