Fosfor jest pierwiastkiem, który pełni w organizmie ludzkim wiele różnych, ważnych funkcji. Jest to drugi co do ilości minerał w naszym ciele, a wyprzedza go tylko wapń. W naszej diecie, zarówno u dzieci jak i dorosłych, zazwyczaj znajduje się wystarczająca ilość fosforanów, aby wypełnić całe dzienne zapotrzebowanie organizmu w ten pierwiastek. Znajduje się on w posiłkach bogatych w białko – m. in. w rybach, nabiale, mięsie, czy jajach.
Spis treści
Jakie zadania spełnia fosfor w naszym organizmie?
Fosfor pełni bardzo dużo różnych funkcji. Do najważniejszych z nich należą:
- budowa mocnych kości i zębów (szczególnie ważne w wieku dziecięcym),
- pomoc w prawidłowej pracy mięśni oraz ich regeneracji,
- udział w produkcji DNA oraz RNA,
- usprawnienie przewodnictwa nerwowego w całym ciele,
- zrównoważenie zużycia energii oraz jej magazynowanie.
To tylko część niezwykle ważnych (często także skomplikowanych) funkcji, jakie pełni fosfor w organizmie człowieka.
W jakich produktach znajduje się najwięcej tego pierwiastka?
Właściwie większość spożywanych na co dzień posiłków zawiera stosunkowo duże ilości fosforu. To dlatego pierwiastek ten nie wymaga dodatkowej suplementacji.
Do artykułów spożywczych zawierających duże ilości fosforu należą przede wszystkim:
- mięso (różnego rodzaju, zarówno wieprzowina, jak i indyk czy kurczak),
- ryby i inne owoce morza,
- jaja,
- ciemne pieczywo,
- rośliny strączkowe,
- kasza gryczana,
- mleko i inne produkty mleczne,
- orzechy.
Sztucznie dodane fosforany występują przede wszystkich w:
- produktach mlecznych (jogurt, twaróg, sery podpuszczkowe, serki topione i inne z mlekiem w proszku),
- wędlinach,
- pieczywie cukierniczym,
- napojach gazowanych.
Z tego powodu bardzo ważne jest stosowanie zrównoważonej diety przez dzieci w wieku dojrzewania. Warto pamiętać, iż inne produkty takie jak czosnek, ziemniaki, suszone owoce również zawierają duże ilości fosforu.
Zapotrzebowanie w fosfor
Ilość fosforu, jaką powinniśmy dziennie spożyć, została ściśle określona i uzależniona od wieku. Wartości te kształtują się następująco:
- niemowlęta (0–6 miesięcy): 100 miligramów (mg)
- niemowlęta (7–12 miesięcy): 275 mg
- dzieci (1–3 lata): 460 mg
- dzieci (4–8 lat): 500 mg
- dzieci (9–18 lat): 1250 mg
- dorośli (19 lat i starsi): 700 mg.
Ważnym aspektem jest fakt, iż kobiety ciężarne nie potrzebują dodatkowej suplementacji tego pierwiastka.
Czym się różni fosfor od fosforanów i jakie mają one znaczenie w diecie?
Fosfor, jak już wspomniano, jest bardzo ważnym pierwiastkiem dla ludzkiego organizmu. Prawie wszystkie spożywane przez nas pokarmy zawierają dość duże ilości związków zwanych fosforanami, czyli soli, zawierających w sobie fosfor. Naturalnie występują one w formie nierozpuszczalnej w wodzie, związanej z innymi substancjami, dlatego nasz organizm jest w stanie wchłonąć maksymalnie 60% tych soli (najniższa dla zbożowych i strączkowych produktów roślinnych). Inaczej wygląda sytuacja ze sztucznie dodanymi fosforanami, które bardzo łatwo się rozpuszczają i wchłaniają. Są one stosowane jako stabilizatory, regulatory kwasowości, emulgatory oraz przeciwutleniacze. Z tego powodu producenci większości potraw, a szczególnie tych wysoko przetworzonych, bardzo chętnie dodają je do swoich wyrobów. To właśnie dzięki tym związkom szynki, kiełbasy i inne tego typu wyroby wydają się być bardziej kruche i pachnące świeżością. Również dzięki nim terminy ich spożycia ulegają znacznemu wydłużeniu. Lista fosforanów, które są dozwolone do stosowania w taki sposób jest dość długa:
- E338 – Kwas fosforowy,
- E339 – Fosforany sodu,
- E340 – Fosforany potasu,
- E341 – Fosforany wapnia,
- E343 – Fosforany magnezu,
- E450 – Difosforany,
- E451 – Trifosforany,
- E452 – Polifosforany.
Jeszcze do niedawna wydawało się, iż nadmiar fosforanów nie ma większego wpływu na organizm człowieka. Jedyne zagrożenie jakiego się obawiano, wynika z możliwości przyśpieszonego zwapnienia naczyń krwionośnych i innych narządów. Badania naukowe dowiodły jednak, iż sztucznie dodane fosforany są wchłaniane przez nasz organizm w ok. 90%. Oznacza to, że większość społeczeństwa może mieć problemy, wynikające ze zbyt dużej ilości fosforu w organizmie. Dotyczy to szczególnie osób chorujących na przewlekłą chorobę nerek, czy osteoporozę… Warto jednak podkreślić, iż nadmiar fosforu zagraża praktycznie każdemu i niestety nie wiąże się tylko z wyżej wymienionymi skutkami.
Do czego prowadzi nadmiar fosforu?
Wspomniane wcześniej zwapnienia, czy też złogi w tkankach miękkich, to jedne z najczęściej wymienianych powikłań nadmiernej ilości fosforu. Mogą one prowadzić do dalszych konsekwencji jakimi są zawał serca czy udar mózgu. Badania naukowe przeprowadzone na zwierzętach wykazały, że zgromadzony w dużej ilości fosfor może powodować także uszkodzenie nerek i przedwczesną śmierć.
W 2012 roku niemieccy naukowcy przeprowadzili badania, które miały jednoznacznie odpowiedzieć na pytane, w jaki sposób fosforany wpływają na zdrowie i życie człowieka. Badanie to potwierdziło jednoznacznie już wcześniej postulowaną teorię, iż dodawane do pożywienia fosforany są szkodliwe dla zdrowia wszystkich ludzi i należy ograniczyć ich stosowanie w przemyśle spożywczym. Jednocześnie naukowcy stwierdzili, iż nie ma potrzeby ograniczania fosforanów naturalnie występujących (a to dlatego, iż są one wchłaniane w dużo mniejszym odsetku niż te sztucznie wprowadzone).
Fosforany w diecie osób chorych na osteoporozę
Fosfor jest jednym z niezbędnych elementów tworzących kości. W organizmie człowieka powinna istnieć równowaga pomiędzy stężeniami wapnia i fosforu. To od niej zależy ile wapnia jest w kościach. Okazuje się bowiem, iż zbyt duża ilość fosforu paradoksalnie powoduje zmniejszenie ilości wapnia wbudowanego w kości i może prowadzić do osteoporozy. Ten mechanizm jest szczególnie istotny w przypadku osób chorych na przewlekłą chorobę nerek (jak niżej).
Fosforany u osób z przewlekłą chorobą nerek
Przewlekła choroba nerek (PChN) jest bardzo poważną, postępującą chorobą. Z czasem powoduje coraz to więcej ograniczeń, związanych z unikaniem określonego rodzaju pokarmów, mniejszą wydolnością fizyczną i wszystkimi tego konsekwencjami. Nadmierna podaż fosforu w diecie osób z PChN jest szczególnie niekorzystna, gdyż pierwiastek ten nie jest w odpowiedniej ilości usuwany z organizmu. W znacznym stopniu mechanizm ten może pogorszyć funkcję chorych nerek. To właśnie z tego powodu szczególnie istotna jest stosowna podaż fosforu w diecie osób chorych na PChN.
Ryzyko hipofosfatemii, czyli zbyt małej ilości fosforu w organizmie
Jak już wspomniano, ryzyko zbyt małej ilości fosforu w organizmie człowieka jest bardzo małe. Wynika to z tego, że codzienna dieta w pełni pokrywa nasze dzienne zapotrzebowanie na ten pierwiastek. Istnieją jednak grupy leków, które powodują obniżenie poziomu fosforu we krwi. Należą do nich:
- inhibitory ACE (konwertazy angiotensyny II),
- niektóre leki zobojętniające sok żołądkowy,
- kortykosteroidy,
- niektóre diuretyki,
- niektóre leki przeciwdrgawkowe,
- insulina.
Warto wspomnieć, jakie objawy mogą towarzyszyć hipofosfatemii, a są to:
- utrata apetytu,
- zmęczenie,
- ból stawów i/lub kości,
- drażliwość, niepokój,
- podwyższona skłonność do infekcji,
- zaburzenia budowy kości u dzieci.
Istotne jest spożywanie odpowiedniej ilości fosforu w okresie dojrzewania (w budowie kości, mięśni i tkanek), niemniej można bez problemu tego dokonać w zrównoważonej diecie. Niedobór fosforu w diecie może być wynikiem także nadmiernego spożywania alkoholu czy np. w wyniku żywienia jelitowego.
Od redakcji:
Informacje o tematyce medycznej prezentowane w artykule mają charakter poglądowy, nie mogące zastąpić profesjonalnej porady lekarskiej. W tym celu należy udać się do lekarza internisty lub lekarza o konkretnej specjalizacji. Artykuł ma charakter informacyjny – w razie problemów ze zdrowiem nie wahaj się w podjęciu decyzji o konsultacji lekarskiej.
źródła informacji:
- [1] Redakcja naukowa Mirosław Jarosz. Normy żywienia dla populacji Polski. Instytut Żywności i Żywienia.
- [2] Fosforany w żywności – dlaczego powinniśmy ich unikać? – Odzywianie.info.pl
- [3] What to know about phosphates, the food additive that’s in (almost) everything you eat – Well+Good
- [4] Nutrition for Chronic Kidney Disease in Children – National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases
- [5] Phosphorus in Your Diet – Healthline
- [6] What are the health benefits of phosphorus? – MedicalNewsToday
- [7] Diet, nutrition and the prevention of osteoporosis – Public Health Nutrition: 7(1A), 227–243
- [8] Phosphate Additives in Food—a Health Risk – Dtsch Arztebl Int. 2012 Jan; 109(4): 49–55