Retinopatia wcześniacza - skąd się bierze i jak ją leczyć?

Retinopatia wcześniacza to choroba charakterystyczna dla dzieci urodzonych przed planowanym terminem porodu. Polega na nieprawidłowym rozwinięciu siatkówki, co pociąga za sobą szereg niekorzystnych skutków, w tym poważne upośledzenie wzroku, a nawet ślepotę. Więcej o retinopatii – jej przyczynach oraz sposobach leczenia – przeczytasz w poniższym artykule.

Spis treści

Retinopatia wcześniacza – co to takiego?

Retinopatia wcześniacza (ang. retinopathy of prematurity – ROP) jest chorobą „wcześniaków”, czyli dzieci urodzonych przed planowanym terminem porodu (przed ukończeniem 37. tygodnia ciąży lub wcześniej). W tym czasie ciało noworodka nie jest w stanie prawidłowo się rozwinąć. Brak finalizacji procesów budulcowych wszystkich narządów, w tym gałki ocznej, pociąga za sobą poważne problemy. Stopień ich nasilenia oczywiście jest różny, w zależności od tego, jak wcześnie urodziło się dziecko. Specjalista określa go zaraz po porodzie.

Trzeba bowiem wiedzieć, że żadne, nawet urodzone w prawidłowym terminie dziecko, nie ma w 100% rozwiniętego narządu wzroku. Ten kształtuje się najintensywniej w pierwszym roku życia. Drobne wady refrakcji mogą utrzymywać się nawet do 12 lat! Czym więc charakteryzuje się retinopatia wcześniacza? To wada dotycząca przede wszystkim unaczynienia siatkówki. Jeśli dziecko urodzi się między 34. a 36. tygodniem część nosowa siatkówki może zdążyć się już prawidłowo unaczynić. Jeśli jednak maluch przyjdzie na świat wcześniej – między 28. a 34. tygodniem lub jeszcze wcześniej – ryzyko nieprawidłowego unaczynienia znacząco wzrasta i może dotyczyć zarówno części nosowej, jak i skroniowej. To skutkuje poważnymi zmianami w obrębie siatkówki – niekontrolowanym rozrostem naczyń krwionośnych i tworzeniu się przetok tętniczo-żylnych. To najczęściej jest przyczyną występowania nasilonej krótko- oraz dalekowzroczności i zeza.

Retinopatia wcześniacza – jak często występuje? Jakie są przyczyny?

Częstotliwość występowania retinopatii wcześniaczej jest trudna do określenia, bo uzależniona jest od wielu czynników, takich jak lokalizacja (miejsce, w którym dokonywano badań), status społeczny oraz rozpiętość wiekowa badanej grupy. Jeśli jednak skonkretyzujemy badania do Polski oraz lat 1998-1999, częstotliwość występowania ROP wynosi 22%.

W ostatnich latach dziedzina neonatologii intensywnie się rozwija, a to znacząco poprawia przeżywalność noworodków z ROP. Uznaje się jednak, że im niższy wiek ciążowy, tym retinopatia występuje częściej, a jej przebieg jest cięższy. Według najnowszych danych w Polsce, w gronie żywo urodzonych dzieci, aż 1,1% przychodzi na świat z bardzo małą wagą. To, razem z niskim wiekiem płodowym, stanowi główną przyczynę występowania retinopatii.

Retinopatia wcześniacza – czy można jej zapobiegać? Jak ją leczyć?

Skoro główną przyczyną zachorowań jest przedwczesny poród, można uznać, że najlepszą profilaktyką jest urodzenie dziecka w prawidłowym terminie. Opieka zdrowotna, jaką otacza się kobiety ciężarne jest coraz lepsza, jednak prawdopodobnie nigdy nie zostanie osiągnięty poziom, w którym przedwczesne porody znikną. Bardzo istotne są więc badania malucha prowadzone zaraz po urodzeniu, ponieważ wczesne i profesjonalne zdiagnozowanie pozwala dobrać możliwie najlepszy sposób leczenia.

Zobacz: Jagoda kamczacka i borówka amerykańska - właściwości zdrowotne

U „wcześniaków” często wykonuje się badanie dna oka po mediatrykach (środkach powodujących rozszerzenie źrenic). Lekarz wykorzystuje w jego trakcie wziernik pośredni – ocenia siatkówkę razem z jej obwodem. W ten sposób może zauważyć wszelkie nieprawidłowości w budowie siatkówki oraz ciele szklistym, a więc ocenić stadium choroby. Takich stadiów jest pięć. W niektórych z nich schorzenie może jeszcze samoistnie zniknąć. W innych prawdopodobnie się utrzyma, a w innych przejdzie w kolejne stany chorobowe (faza czynna). Zmiany lokalizowane są w trzech strefach siatkówki (I, II i III). Im niższa strefa, tym schorzenie jest poważniejsze, ponieważ dotyka plamki lub jej bliskich okolic.

Niezwykle istotne jest, aby leczenie rozpocząć jak najszybciej – do 72 godzin od momentu stwierdzenia retinopatii. Za najlepszą metodę leczenia, opracowaną przez Zespół Ekspertów Sekcji Okulistyki Dziecięcej Polskiego Towarzystwa Okulistycznego, uznaje się fotokoagulację laserem diodowym. Technika ta polega na usunięciu obwodowej, nieunaczynionej części siatkówki, aby zapobiec rozrastaniu się nieprawidłowych naczyń krwionośnych. W ten sposób chroni się centralną część siatkówki i zwiększa szansę na zachowanie wzroku u dziecka.

Bardzo podobną metodą jest krioterapia. Polega w zasadzie na tym samym, tyle że wykonuje się ją wtedy, kiedy ośrodki optyczne narządu wzroku są nieprzezroczyste i niemożliwe jest skierowanie lasera na siatkówkę.

Wielu specjalistów potwierdza natychmiastową skuteczność leczenia w oparciu o preparaty anty-VEGF podawanych bezpośrednio do ciała szklistego. Mają one blokować czynniki odpowiedzialne za rozwój naczyń. Metoda ta jest jednak tzw. off label, co oznacza, że przeprowadza się ją w wyjątkowych sytuacjach, po spełnieniu szeregu warunków prawno-administracyjnych.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie retinopatii wcześniaczej?

Choroba ta ma tendencję do samoistnej regresji lub utrzymania się wyłącznie w początkowym stadium, mało agresywnym i niezbyt groźnym. Wtedy wystarczą regularne badania okulistyczne. Czynniki powodujące zanik retinopatii nie są dobrze poznane. Określa się jednak, że laseroterapia wykonana na odpowiednim, wczesnym etapie schorzenia jest skuteczna w około 90% przypadków.

Co zrobić po zakończeniu leczenia retinopatii?

Dzieci przedwcześnie urodzone i borykające się z ROP bardzo często mają dość poważne wady refrakcji. Do najczęściej wykrywanych problemów należą:

zez zbieżny naprzemienny,
zez rozbieżny,
zez jednostronny.

Specjaliści wiążą tę wadę z uszkodzeniami ośrodkowego układu nerwowego, będącymi niejako konsekwencją retinopatii. Samo leczenie ROP przy pomocy laseroterapii też pociąga za sobą pewne skutki. Co prawda, uzależnione od momentu, w jakim podjęto leczenie oraz stadium choroby. Może więc wystąpić oczopląs, małoocze, jaskra wtórna, zaćma czy późne odwarstwienie siatkówki. W najbardziej ekstremalnym przypadku zanik gałki ocznej. „Wcześniaki”, które przeszły przez ROP są też znacznie bardziej narażone na pogłębioną krótkowzroczność (przez spłycenie komory przedniej oka i wystromienia rogówki) oraz astygmatyzm (przez nieprawidłową krzywiznę rogówki). Ważne jest bowiem, aby odbywać regularne wizyty u okulisty i kontrolować kondycję oczu oraz wzroku dziecka.

Od redakcji:

Artykuł przygotowany przez zespół optometrystów, odpowiedzialnych za Poradnik Optometrysty KODANO. Informacje o tematyce medycznej prezentowane w artykule mają charakter poglądowy, nie mogące zastąpić profesjonalnej porady lekarskiej. W tym celu należy udać się optometrysty lub okulisty.

źródła informacji: