W dzisiejszych czasach problem uzależnienia wydaje się być nieco inaczej postrzegany niż jeszcze kilkanaście lat temu. Zmieniły się przede wszystkim substancje, od których ludzie się uzależniają. Medycyna, a dokładnie jej dział zwany toksykologią, jest ciągle o krok za producentami coraz to nowszych dopalaczy. Niemniej jednak z punktu widzenia psychiatrii problem pozostał cały czas taki sam. Poza substancjami zmianie mogła jedynie ulec skala tej choroby. Proces uzależnienia jest jednak niezmienny.
Spis treści
Definicja i podział uzależnień
Uzależnienie jest to nabyta silna potrzeba wykonywania jakiejś czynności lub zażywania jakiejś substancji. Taka definicja niejako pozwala na traktowanie tego pojęcia w sposób szeroki, a więc określenie to może się odnosić nie tylko do popularnych substancji takich jak alkohol, nikotyna, czy narkotyki, ale także do różnego rodzaju zachowań, takich jak hazard, seks, czy gry komputerowe. W nomenklaturze medycznej stosuje się podział na dwa rodzaje uzależnienia – fizjologiczne (zwane również fizycznymi) oraz psychiczne. Pierwsze wiąże się z szeregiem dolegliwości fizycznych (np. ból głowy, biegunka, wymioty), wynikających z odstawienia źródła uzależnienia; natomiast drugi typ związany jest z silną potrzebą zażycia danego środka, jednak pominięcie dawki nie wywołuje żadnych skutków niepożądanych w sensie fizycznym. Nie każda substancja uzależniająca psychicznie uzależnia także fizycznie. Natomiast samo uzależnienie psychiczne ma swoje podstawy w zaburzeniach funkcji struktur neurologicznych, a więc nie stanowią tylko „nawyku”, który zawsze można zmienić.
Droga do uzależnienia
Oczywiście nie jest tak, że zażywając jednokrotnie uzależniającą substancję, można od razu mówić o uzależnieniu. Na uzależnienie „trzeba sobie zapracować”, choć czasami droga do uzależnienia jest bardzo krótka.
Używanie ryzykowne
Polega na spożywaniu, czy też używaniu danej substancji uzależniającej w znacznych ilościach, ale przez krótki okres czasu. W takim przypadku nie można mówić o szkodliwości – ani psychicznej, ani fizycznej – o ile nie dojdzie do zatrucia. Warto jednak mieć na uwadze, że wielokrotne używanie ryzykowne może mieć swoje niebezpieczne konsekwencje w przyszłości.
Używanie szkodliwe
Jest to etap, którego nie można nazwać jeszcze uzależnieniem, lecz spożywanie danej substancji na tym etapie powoduje już wyraźne szkody zarówno psychiczne, jak i fizyczne oraz społeczne.
Zespół uzależnienia
Obejmuje wszelkie objawy uzależnienia i objawia się używaniem substancji pomimo widocznych szkodliwych następstw takiego postępowania. Osoba uzależniona przedkłada swój nałóg nad wszelkie inne zobowiązania, a także ma zwiększoną tolerancję na substancję, od której jest uzależniona. Warto podkreślić, iż można być jednocześnie uzależnionym od kilku substancji psychoaktywnych, co w dzisiejszych czasach niestety zdarza się coraz częściej.
Droga powrotna – czy w ogóle istnieje?
Zespół uzależnienia należy traktować jako chorobę psychiczną, a co za tym idzie – powinno się leczyć za pomocą odpowiednich środków i przy fachowym wsparciu specjalistów. Droga powrotna, która miałaby „wyprowadzić na prostą”, jest zdecydowanie trudniejsza niż ta, która prowadzi do uzależnienia. Kluczowym elementem terapii jest jednak pozytywne nastawienie chorego i chęć zaprzestania używania substancji, od której jest uzależniony.
Zespół abstynencyjny
Pojęcie to oznacza szereg objawów występujących po odstawieniu szkodliwej substancji, która była wcześniej przez długi czas używana (czyli zakończenie okresu zwanego „ciągiem”). Objawy te są zależne od tego, jaka substancja stanowiła źródło uzależnienia. Warto zaznaczyć, iż zespół abstynencyjny zazwyczaj nie występuje od razu po zakończeniu przyjmowania substancji, lecz po pewnym czasie, który jest potrzebny do obniżenia się stężenia tej substancji w organizmie człowieka. W zespole tym mogą wystąpić bardzo niebezpieczne objawy np. drgawki.
Leczenie uzależnienia
Zespół abstynencyjny to nie koniec, ale może się okazać początkiem drogi do „wyleczenia”. Metody leczenia są bardzo różne i wiele zależy od tego, z jaką substancją mamy do czynienia oraz jakie szkody wyrządziła ona w organizmie. Najlepszą terapią wydaje się połączenie różnych jej form tj. farmakoterapii, psychoterapii oraz psychoedukacji. Warto również podkreślić, iż nie da się wyznaczyć jednego bezspornego punktu, w którym następuje wyleczenie. Co więcej, w przypadku uzależnienia nigdy nie wolno mówić o wyleczeniu, lecz o osiągnięciu „stanu nieużywania” substancji, od której pacjent jest uzależniony.
Od redakcji:
Informacje o tematyce medycznej prezentowane w artykule mają charakter poglądowy, nie mogące zastąpić profesjonalnej porady lekarskiej. W tym celu należy udać się do lekarza internisty lub lekarza o konkretnej specjalizacji. Artykuł ma charakter informacyjny – w razie problemów ze zdrowiem nie wahaj się w podjęciu decyzji o konsultacji lekarskiej.
- [1] Gałecki P., Szulc A., Psychiatria, Edra Urban & Partner, Wrocław 2018 s. 135-156