Farmakoterapia jest bardzo ważnym elementem leczenia, a więc i całej medycyny. Oczywiście przed etapem leczenia mamy do czynienia z całym procesem diagnostycznym, który ma odpowiedzieć lekarzowi na podstawowe pytanie: „Z czym mamy do czynienia?”.
Kiedy lekarz odpowie już na to pytanie, przystępuje zazwyczaj do procesu leczenia, który ma na celu ulżenie pacjentowi w jego dolegliwościach. Oczywiście próby takiego postępowania podejmowano już w starożytności. Przykładem może tu być mandragora lekarska, która była stosowana w starożytności jako lek przeciwbólowy i nasenny. Działania te przez tysiące lat były jednak mocno ograniczone m.in. ze względu na brak dostatecznej wiedzy na temat używanych substancji. Światowym przełomem, jaki dokonał się w dziedzinie farmakoterapii, było wynalezienie pierwszego antybiotyku – penicyliny przez Alexandra Fleminga w 1920 r., za co dostał Nagrodę Nobla w 1945 r. Od tego czasu nastąpił niesamowity postęp w odkrywaniu coraz to nowych substancji mogących leczyć przeróżne choroby. 29 lat po odkryciu Fleminga wprowadzono do leczenia psychiatrycznego węglan litu (1949 r.). Jest to pierwszy stosowany lek w psychofarmakoterapii.
Nie tylko farmakoterapia
Przejdźmy jednak do współczesności. Wraz z rozwojem medycyny (a więc i farmakoterapii), rozwija się także nasza cywilizacja i jej osiągnięcia. Wystarczy tylko wspomnieć, iż jeszcze około 40 lat temu samochodami poruszały się nieliczne osoby. W dzisiejszych czasach – transport za pomocą samochodu jest normą dla większość ludzi. Nasze życie nabrało większego tempa, stało się bardziej stresujące i paradoksalnie – „bardziej leniwe”. Nie chodzi tutaj o brak zajęć, lecz o znaczne obniżenie poziomu aktywności fizycznej. Niestety, poniekąd w wyniku tego rozwoju coraz więcej osób choruje na tzw. choroby cywilizacyjne, do których należą przede wszystkim nadciśnienie i cukrzyca. W ich cieniu przybywa również pacjentów ze zdiagnozowanymi zaburzeniami psychicznymi, które według niektórych źródeł już noszą znamiona epidemii w krajach europejskich.
Regularne ćwiczenia, zdrowa dieta oraz wiele innych prozdrowotnych działań pozwalają aktywnie zapobiegać chorobom cywilizacyjnym. Niestety, wiele osób uważa, iż na takie działania zwyczajnie „nie mają czasu”. Warto jednak pamiętać, iż na profilaktykę nigdy nie jest za późno. Warto rozpocząć aktywność fizyczną w każdym momencie, gdyż może ona obniżyć ryzyko rozwoju wielu chorób, a jeśli są już one obecne – pozwolić na zmniejszenie ilości zażywanych leków.
Na co nie jest za późno w psychiatrii?
Niestety, do dzisiaj pokutuje w społeczeństwie przekonanie, że do psychiatry idzie się „w ostateczności” i jedynie po to, aby dostać leki i zapomnieć o problemie. Warto jednak pamiętać, iż w psychiatrii – jak w każdej innej dziedzinie medycyny – leki są jedynie ułamkiem działań, które może podjąć zarówno pacjent, jak i lekarz. Mowa tutaj o psychoterapii, psychoedukacji oraz wielu innych działaniach mających na celu umożliwienie prawidłowego funkcjonowania człowieka w społeczeństwie. To właśnie psychoterapia powinna zająć równorzędne miejsce z regularnymi ćwiczeniami fizycznymi i zdrową dietą. Powinna stać się ona profilaktyką i stanowić swoistą „higienę umysłu” dla większości osób.
Dzięki skutecznym działaniom psychoterapii i psychoedukacji można spowolnić rozwój wielu jednostek chorobowych – a przede wszystkim zaburzeń o podłożu lękowym oraz zaburzeń nastroju (takich jak depresja, czy mania). Te techniki mogą pozwolić również na lepsze funkcjonowanie w społeczeństwie przy mniejszym zapotrzebowaniu na leki psychiatryczne. Pamiętajmy jednak o tym, że wymagają one – podobnie jak ćwiczenia i dieta – pełnego zaangażowania, poświęcenia niemałej ilości czasu oraz chęci osiągnięcia wyznaczonych celów.
Leki w psychiatrii możemy podzielić na kilka głównych grup, wśród których znajdują się leki:
- przeciwpsychotyczne,
- przeciwdepresyjne,
- przeciwlękowe,
- prokognitywne,
- nasenne,
- normotymiczne.
Dla każdej z tych grup można znaleźć szerokie opracowania opisujące zarówno całą grupę, jak i każdy lek z osobna. Leki przeciwpsychotyczne, zwane inaczej neuroleptykami, znajdują zastosowanie przede wszystkim w leczeniu schizofrenii, jak również innych zaburzeń, w przebiegu których ujawniają się tzw. objawy pozytywne, czyli urojenia, omamy, zaburzenia aktywności fizycznej itp. Leki z tej grupy dzielimy na dwie główne podgrupy – leki I oraz II generacji (tzw. atypowe neuroleptyki). W dzisiejszej psychiatrii zdecydowanie częściej stosuje się leki II generacji, gdyż są one skuteczniejsze i dają mniej działań niepożądanych.
Leki przeciwdepresyjne to bardzo szeroka grupa leków, z których najbardziej „popularnymi” są inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny (w skrócie SSRI). Wykazują one bowiem najlepsze efekty terapeutyczne, przy zminimalizowanych działaniach niepożądanych. Do leków normotymicznych należy przede wszystkim – najstarszy lek w psychiatrii – czyli węglan litu. Należy on do I grupy leków wraz z kwasem walproinowym i karbamazepiną, natomiast do II grupy należą atypowe neuroleptyki oraz lamotrygina. Rola tych leków jest największa w chorobie afektywnej dwubiegunowej, gdzie służą one stabilizacji nastroju pacjentów.
Kolejną bardzo dużą grupą leków psychiatrycznych są leki przeciwlękowe, zwane również anksjolitycznymi. Jest to bardzo zróżnicowana grupa leków, wśród których można znaleźć benzodiazepiny (np. diazepam) oraz zopiklon, czy zolpidem. Leki prokognitywne są z kolei grupą leków, których zadaniem jest ochrona mózgu przed procesami neurodegeneracji (np. w wyniku starzenia się) oraz wspomaganie procesów zapamiętywania.
Leki nasenne to grupa wielu różnych leków, które wspomagają zasypianie i sam proces snu. Należą do nich melatonina, czy np. hydroksyzyna, a także benzodiazepiny oraz tzw. „zetki” (czyli zolpidem, zolafren, zaleplon). Należy pamiętać, iż zarówno benzodiazepiny, jak i „zetki” są lekami silnie uzależniającymi! Z tego powodu zaleca się przed sięgnięciem po te grupy leków – wypróbowanie wszystkich innych dostępnych metod mogących wspomagać prawidłowe zasypianie i sen. Jedną z takich metod jest dbałość o tzw. „higienę snu”, której podstawę stanowi założenie, że łóżko służy do spania, a wszystkie inne czynności w ciągu dnia powinno się realizować poza nim. Dla higieny snu bardzo ważne jest również codzienne ścielenie łóżka, gdyż czynność ta stanowi swoiste oddzielenie „tego, co w nocy” od czynności wykonywanych za dnia.
Od redakcji:
Informacje o tematyce medycznej prezentowane w artykule mają charakter poglądowy, nie mogące zastąpić profesjonalnej porady lekarskiej. W tym celu należy udać się do lekarza internisty lub lekarza o konkretnej specjalizacji. Artykuł ma charakter informacyjny – w razie problemów ze zdrowiem nie wahaj się w podjęciu decyzji o konsultacji lekarskiej.
- [1] Gałecki P., Szulc A., Psychiatria, Edra Urban & Partner, Wrocław 2018
- [2] Polska w czołówce europejskich lekomanów. Tabletki kupujemy w hurtowych ilościach – Forsal.pl
- [3] Leki stosowane w psychiatrii – Gabinet Spectrum
- [4] Psychoterapia a farmakoterapia – czy można je łączyć? – Via Medica Journals
- [5] Podział leków psychotropowych – Grupa Synapsis Online
- [6] Historia leków psychotropowych – Openin.pl
Przeczytaj także:
Podobne artykuły
